O drewnie

INFORMACJE OGÓLNE
Przygotowanie odpowiedniego drewna do kominka wymaga pewnej wiedzy o właściwościach poszczególnych gatunków, sposobach jego przechowywania i czasie potrzebnym do odpowiedniego wysezonowania drewna. Doświadczony "kominkarz” traktuje swoją drewutnię podobnie jak winiarz piwniczkę – jej wartość ocenia nie tylko wielkością zasobów lecz także ich zróżnicowaniem i jakością przygotowania.

Właściwie przygotowane drewno może dać wiele radości podczas obserwacji jego spalania w kominku. Zachęcam do obserwacji takich cech jak np. wysokość, kolor płomieni, iskrzenie, trzaskanie, długotrwałość palenia, intensywność żarzenia, skłonność do dymienia, zapach dymu, zapach samego drewna, łatwość jego rozpalania, zależności podanych cech od grubości polan itp.

Bardzo często spotykam się z prośbą o poradę które drewno do kominka jest najlepsze. Odpowiedź tylko pozornie wydaje się łatwa.

W dalszej części opracowania spróbuję zwrócić uwagę na podstawowe zagadnienia związane z drewnem kominkowym, by ułatwić Państwu wybór.

MIERZYMY ILOŚĆ DREWNA
Na wstępie informacja podstawowa – jednostka handlowa drewna kominkowego – bardzo wielu odbiorców gubi się w rozróżnianiu podstawowej rzeczy podczas zakupu – sposobu jego pomiaru. Drewno możemy mierzyć w metrach sześciennych (tzw.kubik) i metrach przestrzennych.

W uproszczeniu – jeżeli weźmiemy skrzynię o długości, szerokości i wysokości 1 metra to ułożone w niej równe deski długości 1 m lub kantówki wypełnią ją tak dokładnie, że 1 mp (metr przestrzenny) będzie równy 1m³ (metr sześcienny). Jeżeli do tej samej skrzyni włożymy okrągłe wałki drewna to mimo bardzo starannego ułożenia będziemy mieć wiele pustych przestrzeni i suma czystego drewna po odliczeniu tych pustych przestrzeni da nam wynik na poziomie ok. 0,7 m³ .

Jeżeli do tej samej skrzyni narzucamy bezładnie wałki drewna to wynik będzie jeszcze gorszy.

Jako, że mierzenie drewna kominkowego w metrach sześciennych jest praktycznie niemożliwe – w obrocie handlowym funkcjonują metry przestrzenne. Wydawało by się że można tu "wykład” zakończyć. Nie tak szybko, sprawa metrów przestrzennych jest bardziej złożona.

Jeżeli do wspomnianej wyżej skrzyni narzucamy szczapy drewna (jak na zdj. 1) to uzyskamy tzw. mpn (metr przestrzenny nasypowy), jeżeli zaś szczapy drewna poukładamy w skrzyni to uzyskamy tzw. mpu (metr przestrzenny układany – zdj. nr 2). Jednak i tu mpu może się różnić od mpu – jak to możliwe?

Spotkałem się w obrocie z drewnem ułożonym jak na zdj. nr 3, i tu wielu na pewno zaskoczę – tak ułożony 1 mpu jest równy w przybliżeniu 1 mpn (ok. 1,05 - 1,10 mpn) i tak powinien być traktowany ! Tu jeszcze uwaga z mojej strony, że ten sposób układania jest bardzo dobry podczas przechowywania drewna, bo duża ilość wolnych przestrzeni sprawia, że ułatwiona jest cyrkulacja powietrza i drewno szybciej przesycha. Wadą tego sposobu jest tylko potrzeba większej objętości drewutni czy wiaty na drewno.

zdj. nr 1

zdj. nr 2

zdj. nr 3

Znajomość różnicy pomiędzy mpu a mpn (lub mpu ale układane ,,na krzyż”) to podstawa by móc porównać ceny drewna. Poniżej przedstawiam przybliżone przeliczniki na drewno kominkowe układane i narzucane (nasypane):
1 mpn = ok. 0,70 - 0,80 mpu
1mpu = ok.1,20 - 1,40 mpn

Podkreślić tu należy, że zarówno mpn jak i mpu to nadal metry przestrzenne i kupujący powinien znać różnicę między nimi by móc świadomie dokonać korzystnego dla siebie zakupu.

JAKIE DREWNO KUPIĆ
Gatunki drewna różnią się budową, mają różną gęstość, zapach drewna i dymu, oraz różne właściwości spalania. Iglaste gatunki drewna, takie jak sosna, świerk, modrzew, jodła, chociaż w przeliczeniu na masę mają wyższą kaloryczność, ze względu na zawartość żywic, w praktyce wymagają o wiele częstszego dokładania. Polana są o wiele lżejsze od twardych gatunków, szybciej się spalają i łatwiej gazują. Przybrudzają także szyby wkładów kominkowych. Ich zaletą jest wysoki płomień i efektowne trzaski podczas spalania. Za najlepsze gatunki uznaje się buk, grab, jesion, akację, dąb, czeremchę, wiąz. Najcięższe z nich to grab, buk i akacja. Palą się bardzo równomiernie i długo, spokojnie gazują, dają dużo węgla drzewnego, który długo się żarzy. pod warunkiem, że są suche. Niestety te gatunki potrzebują do wyschnięcia bardzo dużo czasu, właśnie z powodu bardzo gęstej budowy, utrudniającej wydostawanie się wody. Dlatego przy doraźnych zakupach, warto kupować jedynie suche, twarde drewno. Tańsze półsuche, czy świeże drewno możemy kupować co najwyżej z przeznaczeniem na dalszy okres spalania. Nieco niżej oceniane są takie popularne u nas gatunki drewna jak brzoza, olcha, klon. Wśród nich brzoza stoi nieco wyżej ze względu na przyjemny aromat i łatwość palenia się nawet przy dużej zawartości wilgoci.

WILGOTNOŚĆ DREWNA
Funkcjonują zasadniczo 4 klasy wilgotności. Najwyższą tzw. klasa Premium stanowi drewno o wilgotności do 20%, to drewno długo sezonowane, ewentualnie dodatkowo dosuszane w suszarniach wysokotemperaturowych. . Takie drewno spala się najefektowniej i wytwarza najwięcej ciepła. Druga klasa, najbardziej popularna obejmuje tzw. Drewno Suche o wilgotności poniżej 25%. Drewno takie przygotowuje się na dwa rożne sposoby. Pierwszy tradycyjny uzyskiwany jest dzięki długotrwałemu suszeniu połupanego drewna na powietrzu. Najczęściej jest ono przygotowywane przynajmniej z rocznym wyprzedzeniem - ewentualnie półrocznym, jeśli zapewniono doskonałe warunki przewiewu i nasłonecznienia. Tak przygotowane drewno bardzo stabilnie się spala, ponieważ jest dość równomiernie suche w całym swoim przekroju (różnice wilgotności około 7%). Polana będą miały ciemniejszą barwę, a czasami w przypadku słabej przewiewności składowania i narażenia na wilgoć mogą mieć nieco zewnętrznej sinizny i śladów pleśni. Czasami tak przygotowane drewno może być bardziej wilgotne na zewnątrz niż w środku (np. załadunek w czasie deszczowych dni) Nie należy się tym zrażać zewnętrzna strona szybko się na wietrze wysuszy. Drewno w klasie poniżej 25% przygotowywane jest też poprzez suszenie drewna świeżego w profesjonalnych suszarniach. Tu chociaż możemy w większym stopniu kontrolować warunki, rozkład wilgotności w przekroju drewna będzie zdecydowanie bardziej zróżnicowany (może sięgać nawet 20%) Nawet jeśli zewnętrzna strona polan będzie bardzo sucha w środku wilgoć może dochodzić do 35%. W Niemczech wprowadzono jednoznaczną normę badania wilgotności drewna w tej klasie ucinając liczne spory i nieporozumienia. Opiera się ona na sprawdzaniu wewnętrznej strony drewna, po przełupaniu w 3 miejscach: w środku, 4 centymetry od górnej i 4 cm od dolnej krawędzi polana. Uzyskane za pomocą wilgotnościomierza trzy rezultaty pomiaru mają dać łącznie średni rezultat niższy od 25% wilgotności. Pamiętajmy o tym, że sam fakt suszenia drewna w komorze nie przesądza tego, że będzie ono zgodnie z powyższą normą należycie wysuszone. Drewno zbyt krótko suszone w suszarni będzie suche tylko w zewnętrznej warstwie. Trzecia klasa najczęściej spotykana w ofertach na polskim rynku to Drewno Półsuche o wilgotności do 35%, krótko sezonowane. Tutaj na początku spalania będziemy mieli już więcej dymu, wartość kaloryczna drewna jest już wyraźnie mniejsza. Wreszcie czwartą klasę stanowi Drewno Świeże, o wilgotności rozpoczynającej się powyżej 35%, a mogącej dochodzić i do 70% a w niektórych gatunkach zdecydowanie wyżej. Ta klasa jest najbardziej zróżnicowana. Najtrudniej też klientowi jest tutaj ocenić prawdziwą wartość opałową kupowanego drewna. Spalając je stracimy znaczną ilość ciepła na schnięcie polan i najwięcej niedopalonych cząsteczek zostanie wyrzuconych wraz z parą przez komin. Takie drewno w zasadzie warto kupić tylko wiosną albo z nastawieniem na roczne przygotowywanie drewna. Taka tradycja funkcjonuje np. na rynku austriackim gdzie klienci najczęściej kupują drewno nie na najbliższy sezon, tylko na następny.

SKŁADOWANIE DREWNA KOMINKOWEGO
Drewno świeże, a nawet drewno suszone, musi być przechowywane w przewiewnych i najlepiej nasłonecznionych miejscach. Wyższa temperatura, którą zapewnia słońce powoduje parowanie zewnętrznych warstw drewna (powierzchni poszczególnych szczap). W ten sposób uruchomiony zostaje proces wyrównywania gradientu stężeń wewnętrznej wilgotności drewna. Woda przeciska się przez komórki drewna do jego górnych, bardziej suchych powierzchni i potem odparowuje w powietrze. Wymiana powietrza nad drewnem jest konieczna do odprowadzenia tej pary. Im bardziej suche powietrze będzie nad powierzchnią drewna, tym szybciej zachodzić będzie jego wysychanie. W zamkniętych pomieszczeniach powietrze osiągnie taki punkt nasycenia wilgoci, w którym parowanie zostanie najpierw spowolniane, a potem całkowicie zahamowane. W efekcie po jakimś czasie na drewnie pojawi się pleśń. Dlatego do prawidłowego przechowywania drewna zapewniony musi być przewiew. Tymi zasadami powinniśmy się kierować stawiając drewutnie lub wiaty na drewno. Odpowiedni przewiew uzyskamy, jeśli ustawimy je w stronę najczęstszych wiatrów. Od strony zawiewnej powinny być prześwity w ścianach drewutni. Z kolei temperaturę (okresową) uzyskamy wykorzystując słońce. W tym celu otwartą stronę drewutni warto wystawić na południe i zadaszyć ją przeźroczystymi płytami przepuszczającymi promienie słońca. (W bardziej wyrafinowanych drewutnio-suszarniach wykorzystuje się nawet solary i wentylatorki wiatrakowe). Zasady te tym bardziej dotyczą suszenia drewna w profesjonalnych suszarniach. Tam, żeby szybko wysuszyć drewno podawana jest temperatura 110-120 stopni a do wymiany powietrza używa się turbowentylatorów. W takich warunkach drewno wyschnie w przeciągu kilku dni. Mówiąc precyzyjniej osiągnie ono 20-25% wilgotności mierzonej w zewnętrznej, kilkucentymetrowej warstwie. Głębiej w rdzeniu jego wilgotność będzie zdecydowanie wyższa, chyba, że drewno było wcześniej sezonowane. Widzimy zatem, że nawet kupując drewno suszone musimy zapewnić jemu odpowiedni przewiew w trakcie magazynowania, bowiem wilgoć ze środka drewna będzie parować.

WARTOŚC OPAŁOWA DREWNA
Poniżej zestawienie gęstości kilkunastu gatunków drewna, najczęściej wykorzystywanych do palenia w naszej szerokości geograficznej. Porównanie to, ze względów praktycznych, dotyczy gęstości drewna kominkowego ułożonego w skrzyni o objętości 1 metra. Dla uzmysłowienia różnicy między drewnem suchym i świeżym podano zarówno gęstość drewna suchego o wilgotności 25%, jak i gęstość drewna świeżego. Przy czym gęstość drewna świeżego jest tu podawana na podstawie średniej statystycznej charakterystycznej dla danego gatunku drewna. Dodatkowo wyliczono ilość wody jaką trzeba odparować z danego gatunku, by uzyskać drewno suche o wilgotności poniżej 25%. W obliczeniach przyjęto poprawkę zakładającą 10% skurcz drewna w trakcie schnięcia. To znaczy, że aby uzyskać 1 mpu drewna suchego musimy przygotować 1,1 mpu drewna świeżego.

LP	Gatunek drewna	kg/mpu	kg/mpu	l/mpu	GJ/mpu
LP	Gatunek drewna	w. 25%	d.świeże	woda odpar.	Wart.Opał.25%w.
1	Śliwa	576			10,13
2	Grab	570	700	130	10,00
3	Akacja	530	627	97	9,15
4	Jarzębina	511	700	189	8,98
5	Grusza	504	750	246	8,86
6	Buk	490	750	260	8,61
7	Dąb	475	715	250	8,35
8	Jabłoń	468	700	232	8,23
9	Jesion	461	551	90	8,10
10	Orzech	459	664	205	8,07
11	Wiąz	459	594	135	8,07
12	Klon	447	679	232	7,67
13	Brzoza	440	595	155	7,92
14	Wiśnia	400	630	230	7,03
15	Modrzew	396	585	189	7,30
16	Olcha	370	585	215	6,35
17	Kasztan	367	630	263	6,30
18	Daglezja	367	490	127	6,61
19	Sosna	353	574	221	6,50
20	Osika	324	567	243	5,70
21	Świerk	310	560	250	5,84
22	Topola	309	525	216	5,30
23	Jodła	300	595	295	5,53
24	Wierzba	238	610	372	4,01

autor LK -przeliczone wartości średnich gęstości, na podstawie: http://www.itd.poznan.pl/pl/index.php?id=35
gdzie:
- mpu to metr przestrzenny drewna ułożonego (kominkowego),
- w.25% to 25% wilgotność drewna,
- d.świeże to drewno niesezonowane, bezpośrednio po ścięciu,
- wod.odpar. to ilość wody jaką trzeba odparować z drewna świeżego, do optymalnego poziomu 25% wilgotności 1 mpu drewna (założyć trzeba okolo 10% skurcz drewna, a więc o te 10% więcej drewna trzeba wysuszyć i z niej też odparować wodę)

War. Opał to wartość opałowa 1mpu

Najważniejszą cechą fizyczną drewna mającą wpływ na jego kaloryczność i wartość energetyczną jest gęstość wyrażana w kg na jednostkę objętości. Gęstość drewna jest wartością zmienną w zależności od zawartości wody i dlatego porównanie gęstości ma sens wyłącznie w przypadku drewna powietrznie lub całkowicie suchego. Niektóre opracowania podają szczegółowe wartości gęstości dla każdego gatunku oddzielnie, jednak zestawienia takie mogą być obarczone sporym błędem. Gęstość drewna jest zmienna dla konkretnego gatunku i zależna od zawartości bielu i twardzieli, od wieku drzewa, od warunków siedliskowych w jakich drzewo rosło, z jakiej części drzewa zostało pozyskane (odziomek, część środkowa strzały, korona) i innych czynników. Dlatego też w niniejszym opracowaniu przyjęto znaną klasyfikację gęstości drewna powietrznie suchego w przedziałach wg F. Krzysika, zmodyfikowaną i uzupełnioną o informacje własne autora strony.

	Gęstość [kg/m3]	Gatunki
Drewno bardzo ciężkie	> 800	śliwa, grab, głóg
Drewno ciężkie	710-800	robinia, jarząb, buk, jesion, dąb, jabłoń, grusza, orzech, wiąz
Drewno umiarkowanie ciężkie	610-700	klon, brzoza, czereśnia, czeremcha
Drewno umiarkowanie lekkie	510-600	wiśnia, olcha, kasztan
Drewno lekkie	410-500	lipa, topola, osika, sosna, świerk, jodła
Drewno bardzo lekkie	< 400	wierzba, olsza szara

Z zestawienia gęstości wynika, że różnica między najlżejszymi a najcięższymi gatunkami wynosi 100%, i dlatego jednostka objętości graba będzie miała 2 razy więcej „drewna w drewnie” w porównaniu do wierzby i topoli. Jest to cenna wskazówka przy ew. zakupie drewna z najniższej półki. Teoretycznie 1 metr wierzby powinien być połowę tańszy od buka czy grabu.

Zestawienie gatunków jest czysto teoretyczne dla drewna powietrznie suchego. W rzeczywistości może być tak, że dobrze wysezonowany opał wierzbowy czy topolowy będzie miał o wiele większą wartość opałową od wilgotnego buka. Dodatkowo oprócz gęstości drewna są jeszcze inne cechy fizykochemiczne wpływające na przydatność drewna do kominka.

RANKING GATUNKÓW
W oparciu o własne obserwacje, zebrane informacje oraz subiektywną opinię, przedstawiamy ranking przydatności kominkowej drewna. Gatunki podzielone zostały na 3 kategorie: bardzo dobre, dobre i dopuszczalne.

Kategoria	Gatunki
Gatunki bardzo dobre	grab, buk, jesion, głóg, jarząb, orzech, śliwa, jabłoń, grusza, robinia, czeremcha
Gatunki dobre	brzoza, klon, wiąz, czereśnia, dąb, leszczyna, bez czarny, wiśnia, olcha
Gatunki dopuszczalne	osika, lipa, kasztan, wierzba, olsza szara

Ranking może być pewnym zaskoczeniem odnośnie niektórych ciężkich i twardych gatunków, które zostały zepchnięte na dalsze pozycje. Należy do nich dąb, który posiada dużą gęstość i twardość i w obiegowej opinii jest pożądanym drewnem opałowym. Niestety bardzo długi okres przesychania, duży udział kory, trudność w rąbaniu i duża zawartość niepożądanych substancji jak kwasy i garbniki spychają go na niższą pozycję. Podobnie rzecz się ma z robinią (akacją), gatunkiem bardzo twardym i kalorycznym, jednak posiadającym bodaj największy udział kory ze wszystkich porównywanych gatunków.

Z drugiej strony może też dziwić wysoka pozycja gatunków owocowych. Jest to podyktowane niesamowitą gęstością drewna drzew owocowych, oraz innymi cechami. Gatunki owocowe posiadają stosunkowo cienką korę oraz wydzielają w czasie spalania specyficzny przyjemny owocowy zapach. W niektórych krajach zachodnich opał z drzew owocowych nosi nazwę drewna aromatycznego. Często się zdarza, że ktoś w ogrodzie wycina starą śliwę albo jabłoń i oddaje gratis sąsiadowi drewno, uznając że nie posiada większej wartości. Do wartościowych gatunków owocowych zaliczamy: śliwę, jabłoń, gruszę, czereśnię. Wiśnia trochę odstaje od poprzednich. Również niezwykle wartościowe gatunki owocowe ale leśne to głóg, jarząb oraz czeremcha.

Mieczysław Baran

Źródła:
internet (www.paliwadrzewne.pl, www.itd.poznan.pl), informacje własne